Symbolen in architectuur–De tempel van De Bazel
» Let op: deze activiteit is voorbij «
De tentoonstelling Symbolen in architectuur – De Tempel van De Bazel is van 29 augustus t/m 16 september 2016 te zien in het Atrium Den Haag.
Deze belicht het bijzondere tempelcomplex in De Ruyterstraat, dat architect K.P.C. de Bazel in 1913 ontwierp voor de lokale theosofen- en vrijmetselaarsloges. Hij was zelf lid van deze levensbeschouwingen en ontleende hieraan symboliek voor zijn ontwerp. Het pand, nu onderdeel van het Museum voor Communicatie, is een uniek en toonaangevend voorbeeld van rituele architectuur en westers esoterisch erfgoed. De expositie, een initiatief van de afdeling Monumentenzorg & Welstand van de Gemeente Den Haag, nodigt bezoekers uit om zelf de ‘geheime’ symboliek en rituele functie te ontdekken, die dit gebouw zo opmerkelijk maakt.
Haagse tempels als cultureel erfgoed
Eerder dit jaar was het eerste deel van de tentoonstelling, Symboliek in architectuur te zien op de Tong Tong Fair. Deze vroeg aandacht voor de gebouwen van vrijmetselaars, die zich kenmerken door een besloten ruimte (loge, werkplaats of tempel genoemd) met een rituele functie en symbolische decoratie. Het tweede deel van de tentoonstelling, te zien in het Atrium, belicht één bijzonder Haags monument: het tempelcomplex van Karel de Bazel (1869-1923) in De Ruyterstraat 67-67a.
Oosterse en esoterische invloeden
In De Bazel´s oeuvre is een mengeling van oosterse invloeden te zien. Mogelijk werd zijn belangstelling voor niet-westerse architectuur gestimuleerd door zijn, die als kwartiermeester in de marine naar West- en Oost-Indië reisde. De Bazel woonde met zijn ouders in de Haagse Schilderswijk en studeerde bouwkunde aan de Koninklijke Academie. In 1894 sloot hij zich aan bij loge Den Haag van de ‘Theosofische Vereniging in Nederland’ en in 1904 bij loge Rakoczy van de ‘Internationale Orde der Gemengde Vrijmetselarij Le Droit Humain’. Deze levensbeschouwingen, die een grote rol in zijn ontwerpvisie zouden spelen, ontleenden beeldentaal aan culturen uit het Midden-Oosten en Zuidoost-Azië. Rond 1908 werden boeddhistische en hindoeïstische dan ook symboliek zichtbaar in De Bazel’s oeuvre. Ook geometrische ontwerpsystemen uit de klassieke architectuur, de inheemse kunst van Nederlands-Indië en esoterische symboliek waren belangrijke inspiraties.
De sociale netwerken rond de loges waren bevorderlijk voor de beroepspraktijk van de architect. De Bazel vond er opdrachtgevers, die affiniteit hadden met de esoterische elementen in zijn ontwerpen. Zijn bouwwerken voerden bezoekers symbolisch vanuit een materiële sfeer - het aardse - naar een immateriële sfeer - het inzicht -, vergelijkbaar met een de opgang door een tempelcomplex. Doordat De Bazel’s levensbeschouwing en architectuurvisie zo nauw verbonden waren, herkenden alleen ‘ingewijden’ die symboliek. Juist de combinatie van prachtige belijning en diepe betekenislagen maken zijn gebouwen nu zo fascinerend voor bezoekers.
De ‘tempel’ van De Bazel
Volstrekt uniek in Nederland is de bewaard gebleven ‘tempel’ van De Bazel in De Ruijterstraat 67-67a. In 1904 kocht de theosofenloge een herenhuis met tuin, waar vanaf 1911 ook vrijmetselaarsloge Rakoczy onderdak vond. In 1913 werd besloten tot nieuwbouw en kreeg logelid De Bazel de opdracht om een multifunctioneel gebouw te ontwerpen. Dit voorzag in vijf cursuslokalen, twee zalen voor ritueel gebruik en een bibliotheek. De Bazel baseerde de vormentaal, kleur- en materiaalkeuze van het ontwerp op zijn persoonlijke levensbeschouwing. Exterieur en interieur werden tot in de kleinste details op elkaar afgestemd; zelfs de voorzittershamers van loge Rakoczy vormden onderdeel van dit Gesamtkunstwerk. Het gebouw kreeg een brede maatschappelijke functie als buurtcentrum, door verhuur van de ruimtes voor publieke lezingen en vergaderingen.
Eind 20ste eeuw dwongen de onderhoudskosten de loges tot verhuizing en werd het pand verkocht aan het aangrenzende PTT-museum, het huidige Museum voor Communicatie. Het tempelcomplex bleef zo bewaard en is nu van groot cultuurhistorisch belang als voorbeeld van rituele architectuur en westers esoterisch erfgoed. Bovendien is dit het enige (voltooide) Haagse werk van De Bazel. De expositie vraagt voor het eerst aandacht voor dit opmerkelijke monumentale erfgoed.
Organisatie
De expositie Symbolen in architectuur II – De Tempel van De Bazel is van 29 augustus t/m 16 september 2016 te zien in het Atrium van het Haagse Stadhuis. Eerder dit jaar was het eerste deel van de tentoonstelling, Symboliek in architectuur I – Vrijmetselarij van Den Haag tot Java al te zien op de Tong Tong Fair. De tweedelige expositie sluit aan bij het thema van Open Monumentendag 2016 en is een initiatief van de afdeling Monumentenzorg en Welstand/Gemeente Den Haag. Beide delen werden samengesteld door de Haagse kunsthistorica dr. Andréa Kroon (recentelijk gepromoveerd aan de Universiteit Leiden op de materiële cultuur van de vrijmetselarij) en vormgegeven door Meta Menkveld. Verschillende vrijmetselaarsorganisaties verleenden hun medewerking.
Meer informatie is te vinden op de website van de Gemeente Den Haag op www.denhaag.nl/monumentenzorg.
