archief oud artikel 12 februari 2020 Cultuur Amsterdam, Noord-Holland Onthoofdingen, kronkelende slangen als kapsel en scènes vol drama: barok is allesbehalve saai. In Caravaggio-Bernini. Barok in Rome in het Rijksmuseum ontdek je hoe de kunststroming Europa vier eeuwen geleden op zijn kop zette – en nog altijd jouw emoties weet te bespelen.

Gruwelijke taferelen vol drama en overdaad, levensechte emoties en grote licht-donkereffecten. Tot begin zeventiende eeuw was kunst vooral mooi, elegant en verfijnd, maar volgens een groep kunstenaars uit Rome moest kunst vooral iets met je dâen. Met schilder Caravaggio en beeldhouwer Bernini als aanvoerders begonnen artistiekelingen hun toeschouwers steeds meer emotioneel te betrekken bij de kunst. “Ze lieten mensen reageren door emoties aan te wakkeren”, vertelt Frits Scholten, conservator van het Rijksmuseum. “Zo maakten ze gruwelijkheid zichtbaar, bijvoorbeeld een onthoofding, wat in veel Bijbelverhalen voorkomt. Of een heel realistisch portret; niet het gezicht precies namaken, maar iemand weergeven op het moment dat hij net even opkijkt of probeert te praten. Dat zijn kleine trucs waarmee kunst je sneller kan raken.”

Hoogtepunten

In Caravaggio - Bernini. Barok in Rome ontdek je wat deze groep geniale kunstenaars bewoog en hoe ze jou proberen te raken. Volgens Scholten een 'once in a lifetime' tentoonstelling, vanwege de combinatie van schilder- en beeldhouwkunst. "Zulke belangrijke werken in deze combinatie van grote kunstenaars kom je normaal alleen tegen op vakantie in Italië. Ze zijn zodanig geënsceneerd dat het een spectaculair geheel is: zowel het totaalplaatje als ieder werk op zich."

De tentoonstelling opent met twee hoogtepunten. "Een prachtig schilderij en een prachtig beeld. Caravaggio's Narcissus is een jongen uit de Oudheid die in het water kijkt en verliefd wordt op het beeld dat hij ziet – maar dan realiseert hij zich dat het zijn eigen weerspiegeling is. Dat is een oermoment in de kunst waarop een 'beeld' je doet verwonderen. Alle kunst begint met verwondering, anders doet kunst niets." Het andere kunstwerk is Bernini's Medusa, het hoofd van een vrouw met slangenharen. Volgens de mythe verandert iedereen die haar aankijkt, in steen. "Dit beeld is al van steen, dus het kan je niet meer laten verstenen – maar je kunt van verbazing verstenen."

Aardig wat drama

Naast werken van Caravaggio en Bernini zijn er werken te zien van 'gekke tijdgenoten' die barok groot gemaakt hebben. Schilderijen van onder andere Ludovico en Annibale Carraci, Guido Reni, Giovanni Baglione, de Gentileschi's en Tanzio da Varallo. Bekende getoonde beeldhouwwerken zijn Sonno van Alessandro Algardi, de dansende Rondinini Faun van François du Quesnoy en een bronzen paard in volle draf van Francesco Mochi, dat nooit eerder getoond is.

De meer dan zeventig kunstwerken zijn onderverdeeld in verschillende thema's zoals medelijden, humor en liefde, waarbij emotie op de achtergrond een grote rol speelt. De lichte, stralend heldere zalen van het Rijksmuseum geven de schilderijen en beeldhouwwerken alle ruimte. "Barok is aardig wat drama, en dat willen we niet verder aanzetten. Iedere zaal heeft een eigen kleur, met grote stoffen panelen die warmte geven. Het is een frisse, 21de-eeuwse ruimte, en tegelijk geeft het een barokgevoel."

Over barok

Vanuit Rome waaide barok uit over heel Europa, maar kreeg in Nederland niet veel voet aan de grond. Scholten: "Nederland was protestants, en barok werd vooral in katholieke landen groot. Loop een kerk in België binnen en je ziet allerlei barokke invloeden. De Sint-Pieter in Rome is nog het beste voorbeeld, met het Sint-Pietersplein: dat is een totaalkunstwerk, de architectuur pakt je in. Het gaat om theatrale effecten, dat zijn we niet zo gewend in Nederland."

Laatst gewijzigd: 2020-05-30 13:19:21 · Gepubliceerd: 12 februari 2020 - 1148