archief oud artikel 4 mei 2006 Den Bosch, Noord-Brabant 'De hond in de pot vinden', 'aan de kaak stellen' en 'door het oog van de naald kruipen'. Iedereen gebruikt spreekwoorden regelmatig. Maar waar komen ze eigenlijk vandaan? Het Noord-Brabants Museum in Den Bosch stelt met de tentoonstelling 'Spreken is zilver, kijken is goud' de oorsprong van bekende en onbekende Nederlandse spreekwoorden aan de kaak.
Kale kikker
'Sommige spreekwoorden veranderen in de loop van de jaren', vertelt conservator Paul Huys Janssen. Hij legt uit dat je van een kale kikker eigenlijk geen veren kunt plukken. Tegenwoordig is dat een kale kip. Zo zijn er verschillende spreekwoorden en gezegden verbasterd of zelfs verdwenen. 'Maar', zo vertelt hij, 'er zijn ook nieuwe spreekwoorden voor in de plaats gekomen, die zijn vaak afkomstig uit de reclamewereld. Denk maar aan 'Even Apeldoorn bellen' of 'Je bent een rund als je met vuurwerk stunt'. Gelukkig was even later ook Johan Cruyff op een scherm te zien met zijn welbekende uitspraak 'elk voordeel heeft zijn nadeel'. Foto: Als het kalf verdronken is, dempt met de put
Oog om oog
Spreekwoorden komen overal vandaan. Dat laat ook de tentoonstelling zien. Er liggen verschillende boeken van humanist Erasmus. Hij heeft de eerste boeken over spreekwoorden in de zestiende eeuw geschreven. Daarnaast is de Bijbel een grote bron van spreekwoorden. 'Oog om oog, tand om tand' en 'door het oog van de naald kruipen' zijn bekende voorbeelden. Maar de tentoonstelling toont ook martelwerktuigen, landbouwwerktuigen en huishoudelijke apparatuur uit vroeger tijd.
Foto: Zo de ouden zongen, piepen de jongen
In de doofpot
In de tentoonstelling worden de betekenissen van spreekwoorden op verschillende manieren uitgelegd. Door middel van voorwerpen, zoals brandmerken, waar 'het loopt met een sisser af' van afgeleid is en een koperen pot, 'iets in de doofpot stoppen'. Een aantal schilders, vooral uit de zestiende en zeventiende eeuw, gebruikten spreekwoorden in hun werk, de zogenaamde encyclopedische voorstellingen of encyclopedische reeksen. Een aantal van deze schilderijen, waarop soms meer dan honderd spreekwoorden staan afgebeeld, zijn ook te zien op de tentoonstelling. Niet zonder trots laat Huys Janssen een encyclopedische voorstelling van Pieter Bruegel zien, die op een enorm doek is afgedrukt. Als je een deel van het scherm aanraakt, verschijnt een bijpassende meerkeuzevraag in beeld.
Foto: schilderij van Pieter Brueghel de Oude
Jong geleerd...
De kinderen hoeven zich zeker niet te vervelen op de tentoonstelling. Bij binnenkomst krijgen zij een ganzenbord, die zij tijdens de tentoonstelling kunnen spelen. Schilderijen en historische voorwerpen vormen de vakjes op het speelbord. Een leuk aspect zijn verschillende 'onleesbare' bordjes. Met een speciale rode loep wordt de tekst ineens leesbaar.
Foto: Met man en muis vergaan
Laatst gewijzigd: 2011-05-09 10:46:50 · Gepubliceerd: 4 mei 2006 - 9554