16 april 2024 Geschiedenis Amsterdam, Noord-Holland Imposante gebouwen, voorbijfietsende studenten en mensen die op hun gemakje hun hond uitlaten in het park: op het eerste gezicht is het Joods Cultureel Kwartier gewoon een druk stukje Amsterdam. Maar wel eentje waar je midden in de historie staat. Dit is de oude Jodenbuurt en om je heen liggen het Joods Museum, het Joods Museum junior, de Portugese Synagoge, het Nationaal Holocaustmuseum en de Hollandsche Schouwburg. Vier eeuwen Joodse cultuur binnen één vierkante kilometer, met in elk gebouw iets anders om te zien en te beleven. Een plek waar iedereen welkom is om de geschiedenis en cultuur van de Joden te ontdekken.

Hier is het allemaal gebeurd

Wat het Joods Cultureel Kwartier zo bijzonder maakt, is dat je de geschiedenis van de Joden in Amsterdam en Nederland leert kennen op de plekken waar die geschiedenis ook echt gebeurd is! Bezoek het Joods Museum in vier voormalige synagogen en wandel door 400 jaar geschiedenis. Steek de straat over naar de nog helemaal authentieke Portugese Synagoge en stap eeuwen terug in de tijd, naar de zeventiende eeuw. Weer buiten is het even wennen aan alle drukte. Nog geen 500 meter verderop kom je terecht in de Tweede Wereldoorlog. Daar liggen het Nationaal Holocaustmuseum en de Hollandsche Schouwburg tegenover elkaar: de plekken waarvandaan tienduizenden Joden werden gedeporteerd, maar ook honderden kinderen werden gered - en de voorbij denderende tram opeens een heel andere betekenis krijgt...

Joods Museum: het Joodse leven vanaf 1600

Je ziet het meteen als je binnenstapt: het Joods Museum is een bijzonder gebouw. Voor de Tweede Wereldoorlog vond je hier vier synagogen, nu zijn ze met elkaar verbonden tot één museum. Op de begane grond kom je eerst in de Grote Synagoge, waar je de basis meekrijgt van de Joodse religie. Op de eerste verdieping ontdek je het Joodse leven in Amsterdam vanaf 1600. Vanaf dat jaar verspreiden de Joden zich vanuit Portugal over Europa, en Amsterdam is één van de populairste bestemmingen: een stad met echte godsdienstvrijheid. Hier mogen Joden gewoon Joods zijn en kunnen ze ook werken, iets wat in de rest van Nederland trouwens niet mogelijk is. Het leidt tot een hele Joodse wijk in de stad.

Ontmoet Spinoza, Aletta Jacobs en andere belangrijke mensen uit de Nederlandse geschiedenis waarvan je misschien helemaal niet wist dat ze Joods zijn. Bekijk hoe de rijken leefden in de Jodenbuurt en ontdek sporen van de armen. Want ook die waren er volop. Al dwalend langs bijzondere verhalen, gebruiken, rituelen, objecten en kunst reis je steeds verder naar het heden. Naar 1900 en de vreselijke gebeurtenissen in de Tweede Wereldoorlog. En besef je dat die drukke, gezellige en vrolijke Joodse wijk uit de vorige eeuwen echt helemaal verdwenen is. Weggevaagd door de Holocaust.

Welkom in het huis van het Joods Museum junior

In het Joods Museum vind je ook het Joods Museum junior. Hier bezoek je het huis van de familie Hollander. Door de deur stap je direct hun woonkamer in, waar het gezin aan een mooi gedekte tafel zit. Gluur in de laatjes, bekijk hun voorwerpen en bak zelf een broodje in de koosjere keuken. Terwijl je bezig bent met het vlechten van een challe, vraagt de gastheer of -vrouw aan de kinderen (en volwassenen natuurlijk) hoe de keuken er bij hen uitziet. En hebben ze in hun eigen cultuur ook bijzondere broodjes of gebak? Een mooie opstap om gezellig te kletsen over de Joodse cultuur, waar die vandaan komt en over cultuurverschillen. In de studeerkamer leer je je eigen naam in het Hebreeuws schrijven en in de muziekkamer maak je muziek op bijzondere instrumenten. En huh, er is een pratende muur! Die heeft veel te vertellen, want hij is al 400 jaar oud. Eén muur hangt vol herinneringen van andere bezoekers. Schrijf je eigen mooie of minder fijne herinnering op een papiertje en plak hem erbij.

Serene stilte in de Portugese Synagoge

Tegenover het Joods Museum staat de Portugese Synagoge uit 1675. In de zeventiende eeuw was dit de grootste synagoge van de wereld. Eenmaal binnen in de serene ruimte val je even stil. Wat mooi! Je kijkt je ogen uit, want alles is nog hetzelfde als 400 jaar geleden. Van de imposante houten kast waarin de Torarollen werden bewaard tot de honderden koperen kroonluchters en kandelaars die de synagoge nog steeds verlichten met échte kaarsen. En dan ben je nog niet eens in de verborgen schatkamers geweest met vitrines vol zilver, goud, brokaat, zijde en Torarollen. Er zijn nog steeds diensten in de Portugese Synagoge, waarvoor de bekers, kandelaars en jad (zilveren bladwijzer) uit deze schatkamers worden gehaald. Tip: vanaf de vrouwengalerij bovenin heb je een mooi uitzicht over de hele synagoge.

Nationaal Holocaustmuseum: ontmoet de slachtoffers

In een drukke straat vlak bij de synagoge ligt het Nationaal Holocaustmuseum, in de voormalige kweekschool waar honderden kinderen ontsnapten aan de Duitsers. Zij moesten in de crèche naast de kweekschool wachten op deportatie, omdat de Hollandsche Schouwburg aan de overkant helemaal vol was. Daar wachtten tienduizenden volwassenen op hetzelfde lot. De directrice van de crèche, Henriëtte Pimentel, begon een smokkeloperatie. Via de achtertuin werden de kinderen naar de kweekschool gebracht om vandaar in veiligheid te worden gebracht door verzetsmensen. Zodra de tram langsreed konden de kinderen via de voordeur ontsnappen, want dan zagen de Duitsers in de Hollandsche Schouwburg ze niet.

De tekst gaat verder onder de video.

Misdadenbehang

Al meteen in het eerste lokaal van de kweekschool word je met deze gruwelijke geschiedenis geconfronteerd: er staat een wiegje van een Amsterdams onderduikadres, waar veel uit de crèche gesmokkelde baby's in hebben gelegen tot ze naar een veiliger adres konden worden gebracht. Ook de rest van het Nationaal Holocaustmuseum is confronterend. Je ziet de opkomst van de nazi's, met op de muren al hun anti-Joodse wetten en regels die steeds strenger werden: misdadenbehang noemen ze het zelf in het museum. Ook de Cartotheek van de Joodse Raad staat in het museum. Hierin werden alle gegevens van de Joden uit Nederland verzameld en bewaard. Bij elkaar schetst het een pijnlijk beeld van hoe systematisch de Joden tijdens de oorlog werden gediscrimineerd, hoe ze alles ontnomen werd tot ze uiteindelijk massaal werden vermoord.

Vergeet-me-nietjes

Je ziet ook beelden van de Holocaust zelf, zoals een enorme foto van een jongetje dat langs stapels lichamen loopt. Heftig, zeker gecombineerd met de harde cijfers: zes miljoen Joden zijn in de oorlog vermoord. Daaronder ook driekwart van de Nederlandse Joden. Driekwart! Het betekende onder andere het einde van de Jodenbuurt in Amsterdam. In het Holocaustmuseum krijgen deze mensen weer hun naam en gezicht terug. Want ze waren meer dan slachtoffers, ze waren mensen met gezinnen, geliefden en dromen. Hun verhalen worden verteld via voorwerpen, foto's en films, geluidsopnamen, documenten en via de vele 'Vergeet-me-nietjes': mini-installaties die allemaal het verhaal vertellen van een slachtoffer.

Herdenken in de Hollandsche Schouwburg

De Hollandsche Schouwburg aan de overkant van de straat ziet er van buiten nog steeds uit als een mooi, historisch theater. Het werd in de oorlog de enige plek waar Joodse artiesten en musici mochten optreden, voor andere Joden. Tot de nazi's het theater in 1942 vorderden en gebruikten als deportatieplaats. Tienduizenden mannen, vrouwen en kinderen zaten hier dagenlang en soms zelfs wekenlang vast, voor ze werden gedeporteerd naar concentratie- en vernietigingskampen. Nu is het een gedenkplek voor alle slachtoffers van de Holocaust. Als je door de deuren naar binnen loopt kom je eerst in een ruimte waar een introductiefilm op de muren speelt. Door een tweede deur stap je op een binnenplaats, ooit de theaterzaal van de schouwburg.

Op de muren van de binnenplaats hangen veertig druppels, elk met een foto. Als je er een audioapparaat bijhoudt, hoor je de getuigenis van zijn of haar tijd in de Hollandsche Schouwburg. Achterin ligt een kleine tuin. Naast groen en bomen staat hier ook een kunstboom met om de voet tegels vol gevallen bladeren. Het is een interpretatie van de levensboom uit de Bijbelse Hof van Eden. Een bijzondere plek waar je even stil kunt staan bij wat hier allemaal gebeurd is en bij de vele slachtoffers. Deze gedenkplek is elke dag (behalve op koningsdag) open van 10:00 uur tot 17:00 uur en gratis te bezoeken.

Laatst gewijzigd: 2024-04-11 11:06:38 · Gepubliceerd: 16 april 2024 - 284