archief oud artikel 12 mei 2017 Cultuur Haarlem, Noord-Holland Hij was een van de grootste wetenschappers die ons land ooit heeft gekend: Nobelprijswinnaar Hendrik Antoon Lorentz. Door zijn werk kon Einstein op weg met zijn relativiteitstheorie, bestaan er elektrische tandenborstels, en, ook niet onbelangrijk, racen we van Noord-Holland naar Friesland over de Afsluitdijk. Vanaf 1909 werkte Lorentz in Teylers Museum, waar hij belangrijke theorieën uitdacht. Ruim honderd jaar later neemt het museum in Haarlem je mee in zijn laboratorium in de theatrale tour De Lorentz Formule. DagjeWeg.NL nam alvast een kijkje in deze wonderbaarlijke wereld vol wetenschap. Bereid je voor op een portie behapbare natuurkunde, liefde op de kermis en de grootste Swiffer ooit.
Verboden lab van Lorentz
De tour begint in het laboratorium van Lorentz, waar we plaatsnemen aan houten tafels vol klassieke onderzoeksapparaten. Aan de muur hangen posters met ingewikkelde natuurkundetheorieën. Een groot krijtbord, een massief bureau en een globe geven de sfeer van een collegezaal. Twee mannen - acteurs - in donkere labjassen komen binnen en stellen zichzelf voor als onderzoekers - "nog in proeftijd, maar dat hoef je er toch niet bij te zeggen?" - die op zoek zijn naar de Lorentz Formule. We bevinden ons in het verboden lab van Lorentz waarvan de deur honderd jaar gesloten is geweest. De twee brengen de bezoekers meteen in verlegenheid: "Iedereen hier heeft natuurkunde gestudeerd, toch? Nee? Nou, in ieder geval weet iedereen waarom Lorentz een van de belangrijkste wetenschappers was." We glimlachen voorzichtig en wachten een tikkeltje gespannen af wat er gaat gebeuren.Verras elkaar elektrisch
De onderzoekers nemen ons in een interactieve en af en toe hilarische dialoog mee in het leven van Lorentz, waarin ze steeds een onderdeeltje van de Lorentz Formule op het bord schrijven. Verschillende aspecten uit zijn leven zetten ze in de formule - eerst is het nog te volgen, maar al snel blijkt dat het redelijk willekeurige getallen zijn. De L van liefde? Tien! De K van Klassieke kennis? Drie. En daar dan het kwadraat van... Er start een filmpje van Haarlem rond 1910, de tijd waarin Lorentz leefde en mensen in de ban waren van elektriciteit. Zo luidde vlak voor de kerstdagen de leus van een reclamecampagne: 'Verras elkaar elektrisch!' Lorentz was, zo blijkt, een absoluut wonderkind. De onderzoekers vertellen over zijn theorieën over licht, gelijktijdigheid en relativiteit; het gaat ons petje een beetje te boven, maar we doen net als de onderzoekers alsof het peanuts is. We denken na over onze favoriete docent, filosoferen over licht en zien hoe een hartje van ijzerdraad balanceert op een batterij. Ook reizen we naar de negentiende-eeuwse kermis, waar Lorentz vanuit de carrousel op slag verliefd wordt op het meisje Aletta Kaiser. Hilarisch om te zien hoe Lorentz langzaam van zijn carrouselpaard stapt en naar zijn grote liefde loopt, terwijl hij hardop de afstand tussen hem en haar uitrekent.Groetjes, Albert Einstein
Dan is het tijd om naar de volgende zaal te gaan. Met z'n allen lopen we een trap af richting de werkkamer van Lorentz. Op het bureau staat een dampend kopje thee en zelfs het stoelkussen is nog warm! De labmeesters leiden ons door de kamer langs een kast vol boeken, een jas en bolhoed aan de kapstok, een ouderwetse typemachine en een foto van allerlei belangrijke wetenschappers, waar Lorentz op de eerste rij naast Einstein zit. Een van de labmeesters gaat aan het bureau zitten en begint voor te lezen: het is een briefwisseling met Einstein. Hier, aan dit bureau, las Lorentz de brief van Albert Einstein, waarin hij vertelt dat de relativiteitstheorie klopt. Er start een visionair muziekje: alle puzzelstukjes vielen in elkaar, de natuurkunde zou nooit meer hetzelfde zijn, en Lorentz ging zich vanaf toen bezighouden met - een dijk. De muziek stopt abrupt. In 1916 vond er een watersnoodramp in Nederland plaats, waarna Lorentz werd gevraagd om mee te denken over de bouw van de Afsluitdijk. Enfin, ook dat was niet onbelangrijk. We gaan door naar de grote climax van het verhaal: de Grote Elektriseermachine.De Swiffer die een koe omlegt
Het laatste onderdeel van de tour brengt ons naar beneden, waar de Grote Elektriseermachine in al zijn glorie ons opwacht. Dit spectaculaire apparaat met blinkende gouden bollen en grote cirkels glas werd in 1784 bij de opening van het museum in gebruik genomen. Vanuit een grote kooi bedient een meneer de machine. Bezoekers moeten op afstand blijven, want met de machine wordt via statische lading elektriciteit opgewekt - zoals een ballon dat met je haar doet en zoals een Swiffer stof opneemt. Met één vonk van de Elektriseermachine kun je een koe omleggen! Helaas werkt de machine op het moment suprême niet naar behoren - net zoals hij dat niet deed toen in 1811 Napoleon een kijkje kwam nemen bij de Elektriseermachine. Het doet gelukkig niet af aan de leerzame en ludieke tour. We krijgen nog een mooie moraal van het verhaal mee: er is altijd een eerste vonk nodig om dingen tot stand te brengen en problemen van de tijd te trotseren. En de uitkomst van de Lorentz Formule? Bezoek daarvoor zelf de tour!Over de Lorentz Formule
- De theatrale tour De Lorentz Formule duurt ongeveer 50 minuten en is geschikt voor iedereen vanaf ongeveer tien jaar. Natuurkundige kennis is niet vereist.
- De tour opent vanaf 18 mei en is gratis te bezoeken bij betaling van de entreeprijs van Teylers Museum.
- De Lorentz Formule vindt op dinsdag tot en met vrijdag drie keer per dag plaats; in het weekend en op feestdagen vier keer. Er kunnen twintig mensen tegelijk mee met de tour. Reserveer online vooraf om zeker te zijn van een plekje, dit kost €1,- extra.
- Voor leerlingen uit de bovenbouw van de middelbare school is er een apart programma in het Lorentz Lab. Met de hele klas kunnen zij experimenteren met de replica's van de instrumenten.
Laatst gewijzigd: 2018-10-09 11:54:23 · Gepubliceerd: 12 mei 2017 - 3526