Hoe de joodse cultuur leeft in hartje Amsterdam

Joods Cultureel Kwartier Reportage door Eline van Lindenberg - Visscher

Foto 1. Je kunt een speld horen vallen in de Portugese Synagoge. Foto: Redactie DagjeWeg.NL, Eline Visscher.

archief oud artikel 4 mei 2017 Cultuur Amsterdam, Noord-Holland Imposante gebouwen, voorbijfietsende studenten en mensen die op hun gemakje hun hond uitlaten in het park: op het eerste gezicht is het Joods Cultureel Kwartier gewoon een drukke wijk in Amsterdam. De redactie van DagjeWeg.NL nam echter een kijkje in het Joods Museum, het Joods Museum Junior, de Portugese Synagoge, het Nationaal Holocaust Museum en de Hollandsche Schouwburg en ondervond dat deze joodse wijk allesbehalve normaal is. Achter de deuren schuilen prachtige en afschuwelijke verhalen en de voorbij denderende tram krijgt een wel hele andere betekenis...

Joods Museum: het joodse leven

De middag in het Joods Cultureel Kwartier begint bij het grootste museum, het Joods Museum. Een groot en beetje ingewikkeld gebouw waar vóór de Tweede Wereldoorlog vier synagoges in waren gevestigd. Op de begane grond, in de Grote Synagoge, krijgen we de basis mee van de joodse religie. Blinkende zevenarmige kandelaren, prachtige gewaden en een groot altaar vooraan in de kerk maken ons stil. Gelukkig zijn er overal A4-tjes te krijgen met uitleg bij alles wat we zien. Volgens de joodse traditie, zo lezen we, moet je zo heilig mogelijk leven: alles wat je doet, telt mee. We schuiven in een houten bankje, waar non-stop filmpjes worden gedraaid. Hier zijn 'de joden van alledag' aan het woord: een vrouw vertelt wat Pesach volgens de Thora én voor haar persoonlijk betekent. We lopen via een wenteltrap naar boven, waar we de geschiedenis van de joden in Nederland meekrijgen. Vanaf 1600 verspreidden de joden zich vanuit Portugal over Europa. Antwerpen en Amsterdam zijn kennelijk twee van de weinige steden in West-Europa met een joodse wijk. Wisten we nog niet! Gaandeweg lopen we door een tijdlijn, waarin bekende en minder bekende personen wordt uitgelicht. Spinoza die werd verbannen uit de joodse gemeenschap, Sjabtai Tsvi die zichzelf in de middeleeuwen als messias uitriep, Maria Nunes die zich in de Gouden Eeuw als eerste vrouwelijke asielzoeker vestigde in Amsterdam, Hugo de Groot die zich uitsprak over de vestiging van de joden in Nederland: het museum slaagt erin om ons dingen te leren aan de hand van opmerkelijke verhalen en attributen. Lees de uitgebreide reportage van het Joods Museum.

Welkom in ons huis: Joods Museum Junior

In hetzelfde gebouw als het 'volwassen museum' vinden we het Joods Museum Junior, waar we een rondleiding krijgen van bedenker en manager Petra Katzenstein. Al meteen maakt ze ons duidelijk: "Iedereen is welkom hier! Hoe meer kleuren, hoe beter." En dat zien we terug in het hele museum, dat is ingericht als het kleurrijke huis van de joodse familie Hollander. In alle kamers zie je hun foto's en leefgewoontes terug. Een traditioneel gedekte tafel in de woonkamer, een joodse versie van het aap-noot-mies-plankje in de studeerkamer, receptenboeken en ingrediënten voor matzes in de keuken en allerlei muziekinstrumenten in de hobbykamer. In elke ruimte kunnen we ook iets doen: Hebreeuws leren schrijven, een 'galle' bakken en knutselen in het Fiepatelier. We leren op een speelse manier dat de joodse religie nog springlevend is. Een echte aanrader voor kinderen! Lees de uitgebreide reportage van het Joods Museum Junior.

Stilte doorbroken in de Portugese Synagoge

We gaan het gebouw uit, de drukke straat op. Onze volgende stop is de Portugese Synagoge, die vlakbij zou moeten zijn. En inderdaad, nadat we de straat zijn overgestoken - even wachten op de voorbijrijdende trams - lopen we tegen het grote kubusvormige gebouw aan. Dit gebedshuis is gebouwd in 1675 en is al die eeuwen nog bijna in oorspronkelijke staat gebleven. Al meteen bij binnenkomst zijn we onder de indruk van de gouden kroonluchters, houten banken, majestueuze zuilen en prachtige gewelven. De synagoge ademt historie en je kunt er een speld horen vallen - totdat een jolige vrouw in haar handen klapt om de stilte te doorbreken. Anders dan in de vorige musea is er niet veel extra informatie beschikbaar. Misschien maar goed ook. Hier is het een kwestie van de sfeer in ons opnemen.

Nationaal Holocaust Museum: de crèche en de tram

Verder naar het Nationaal Holocaust Museum, een onopvallend gebouw in de drukke straat vlakbij de synagoge. Het is dat er een bordje naast de deur hangt, anders waren we er straal aan voorbij gelopen. Bij de balie moeten we ons identificeren en onze nationaliteit opgeven. Automatisch begint de portier Engels tegen ons te praten: "Meestal komen hier alleen toeristen, en jullie zien er Frans uit." Hm, dat kunnen we in onze zak steken. Een medewerker wil ons graag meer vertellen over de geschiedenis. Al snel blijkt dat er in dit museum niet veel te zien is en dat het meer een verlengstuk is van de Hollandsche Schouwburg aan de overkant van de straat. Daar werden ten tijde van de Tweede Wereldoorlog joodse families gegijzeld. Op de plek van het Nationaal Holocaust Museum, waar we nu staan, was de crèche voor de allerkleinsten. En dan opeens zijn we heel blij met de tram, die onze hele reportagedag door al voorbij dendert. Want wat blijkt: telkens als de tram stopte bij de halte voor de crèche, konden er kinderen weggesmokkeld worden naar een onderduikadres. De tram zorgde ervoor dat de nazi's aan de overkant niets zagen. Wauw. Dit verhaal is verfilmd in 2012: Süskind, naar de naam van de verzetsheld Walter Süskind die op deze manier honderden kinderen wist te redden. Met dit verhaal in ons achterhoofd dwalen we nog door de kleine ruimtes van de rest van het museum, maar de attributen in de vitrines en de namen op de muur vallen in het niet bij wat we net hebben gehoord. Op naar de Hollandsche Schouwburg, waar dit verhaal nog meer wordt uitgelicht.

De Hollandsche Schouwburg

De Hollandsche Schouwburg was tot de Tweede Wereldoorlog een theater. Dat is, ondanks de gruwelijke bestemming die het daarna kreeg, nog terug te vinden in het gebouw; we zien een vitrine met kunstzinnige affiches voor voorstellingen, tickets en prachtige jurken en verenmaskers. Een ironische tegenstelling. We lopen naar de binnenplaats achter het gebouw, waar bankjes staan opgesteld richting een monument: 'Ter herinnering aan hen die van hier werden weggevoerd. 1940-1945'. Het grauwe weer maakt de sfeer alleen nog maar somberder. Aan de omringende muren hangen tulpen met gebedsbriefjes en geschreven boodschappen van bezoekers. Achter het monument is een klein stukje tuin met platgetrapt gras, vier kille muren, met daaromheen woonhuizen. Op de achtergrond hoor je de tram en andere stadsgeluiden. Dezelfde geluiden die de gegijzelden hoorden toen ze af en toe een luchtje mochten scheppen. Het geeft ons kippenvel. We gaan weer naar binnen, waar op de eerste verdieping veel persoonlijke herinneringen te zien zijn. Aan de wand hangen zwart-wit foto's, kleding van gegijzelden, krantenberichten en passages uit dagboeken. Opeens krijgen de mensen een gezicht. Vanuit hier zijn 104.000 mensen gedeporteerd naar concentratie- en vernietigingskampen. Op een muur beneden staan alle namen genoemd. Ondanks dat we deze mensen nooit gekend hebben, komt het keihard binnen. En dan loopt onze dag ten einde, want de deuren gaan sluiten. Met een dubbel gevoel verlaten we de schouwburg. Alle bezienswaardigheden in het Joods Cultureel Kwartier vertellen op een andere manier het verhaal het joodse leven, ieder met een eigen sfeer en charme. Het geeft ons veel om over na te denken.