archief oud artikel 14 oktober 2018 Cultuur Ede, Gelderland Ensemble Fantasticus laat graag horen hoe spannend en opwindend barokmuziek is. Daarvoor hebben de musici zich zelfs toegelegd op een speciale stijl binnen de Duitse barok: de stylus fantasticus van de late zeventiende eeuw. Wat componisten als Buxtehude en Erlebach voor ogen stond was vrije, teugelloze muziek: virtuoos, fantasierijk, expressief en meeslepend. Precies zo klinkt ensemble Fantasticus! Robert Smith vertelt.
Noord-Duitse barok, de viola da gamba, de cello en Metallica; het komt allemaal samen in Robert Smith. Hij is viola da gamba-speler in Fantasticus, een van de meest spraakmakende barokensembles van dit moment. Behalve barokmuziek heeft deze muzikale omnivoor nog meer pijlen op zijn boog. Met zijn gamba-versie van Metallica's song One won Robert Smith in 2012 de Eerste Prijs, de Publieksprijs én de Bijzondere Prijs van de Bach-Abel Viola da Gamba Competition in Köthen. Wie is deze muzikale opmerkelijke barokspecialist?
Op dezelfde plek als Bach
Openhartig vertelt Robert Smith over zijn achtergrond, Fantasticus, de viola da gamba én de cello. Naast bespeler van de viola da gamba is Robert namelijk ook cellist. In laatstgenoemde rol speelt hij in het Amsterdam Baroque Orchestra van Ton Koopman. Daarmee is hij op het moment van dit interview in Leipzig voor het jaarlijkse Bachfest. "Voor het eerst ben ik in de Thomaskirche en speel ik mee in acht cantates van Bach; een unieke ervaring om op dezelfde plek te zijn waar Bach zijn eigen muziek uitvoerde!"
Liefde voor de cello
Roberts liefde voor de cello openbaarde zich het eerst. "Als kind was ik al weg van de cello. Ik vond het een indrukwekkend instrument, omdat het zo groot was". Daar lag ook direct het probleem, want zijn muziekleraar vond hem fysiek nog iets te klein om op celloles te gaan. "Ik moest eerst maar met viool beginnen. Dat vond ik niet leuk, maar uiteindelijk kwam ik toch als cellist in het schoolorkest terecht." Toch duurde het tot aan zijn studie Muziekwetenschap aan de Universiteit van Wales, voordat Robert zich serieus met klassieke muziek ging bezighouden. "Daar speelde ik voor het eerst kamermuziek. Prachtig vond ik dat. Pas toen begon ik echt te oefenen."Donderslag bij heldere hemel
De ontdekking van de viola da gamba kwam voor Robert als een regelrechte verrassing. "Als een soort uitvloeisel van mijn scriptie wilde ik aan het Conservatorium van Amsterdam cello studeren." Maar vlak voordat hij naar Amsterdam vertrok gebeurde er iets bijzonders. "Op een avond luisterde ik naar de radio en dacht naar een uitzonderlijk mooie cello te luisteren. Achteraf bleek het een viola da gamba te zijn. Ik kende het instrument op dat moment nauwelijks." Direct stelde Robert zijn plannen bij en schreef zich behalve voor barokcello ook in voor viola da gamba.Menselijke stem
De cello en de viola da gamba vervullen voor Robert Smith twee verschillende muzikale rollen. "Voor mij is de cello vooral een instrument om de baslijn mee te versterken. In de barok is het geen echt soloinstrument. Daarom vind je ook niet zoveel kamermuziek met een solorol voor de cello, behalve natuurlijk Bachs cellosuites." De viola da gamba bevindt zich op het andere uiterste van deze lijn. "De gamba is in de barok juist het soloinstrument bij uitstek. Dat is niet zo gek, want het bereik van de gamba is veel groter, met ook een grotere variatie aan klankkleuren. Bovendien komt het instrument dicht in de buurt van de menselijke stem."Praten zonder taal
Op beide instrumenten is Robert Smith meer dan thuis. "Met de viola da gamba doe ik graag solistische dingen, zoals bij Fantasticus. In het Amsterdam Baroque Orchestra speel ik cello in de continuogroep, maar het zijn geen gescheiden werelden." Wat voor Robert in beide gevallen voorop staat is communicatie met het publiek en zijn medemuzikanten. "Juist in barokmuziek gaat het niet om het 'mooie', maar om de zeggingskracht. Je praat als het ware zonder taal." Hoe dat werkt legt Robert uit met een voorbeeld: "Iedereen kent die mooie aria 'Erbarme Dich' uit Bachs Matthäus-Passion. De grote sprong waarmee dit stuk begint heeft Bach heel bewust zo opgeschreven. Het drukt kwetsbaarheid uit, waarmee de hele aria iets broos heeft; een soort human fallibility."Muzikale ontdekkingstocht
Een stroming in de Duitse barok, waarin dat praten zonder taal tot kunst is verheven, is de geschiedenis ingegaan als de Stylus Phantasticus. Dit was een vrije en teugelloze manier van componeren. "De sonates van Buxtehude die we spelen, zijn allemaal heel vrij van vorm. Je zou die stukken een soort muzikale ontdekkingstocht kunnen noemen. Je begint en speelt naar het einde, maar onderweg heb je wegwijzers nodig. Die wegwijzers zijn de retorische figuren, die je ook in de vocale muziek terugvindt. Door als musicus daarmee te spelen, kun je de emotionele inhoud van de muziek overbrengen op het publiek."Gebeden en dromen
De inhoud van de muziek die Fantasticus in de Edesche Concertzaal speelt, cirkelt rond het thema 'dromen'. "Het stuk La Rêveuse van Marais of de Duivelstrillersonate van Tartini gaan over vrij concrete dromen. Buxtehude's triosonates zijn misschien wat abstracter. Maar door gebruik te maken van steeds herhalende motieven, het ostinato, heeft veel van zijn muziek iets meditatiefs. Daarin kun je hetzelfde gevoel hebben als in een droom of als in een gebed."Metallica
Die verhouding tussen emotie en muziek geldt niet alleen voor muziek uit de Duitse barok. Dat liet Robert Smith in 2012 al horen tijdens Bach-Abel Viola da Gamba Competition in Köthen. Daar speelde hij zijn prijswinnende gamba-versie van het nummer One van de metalband Metallica. Op de vraag of metal op een barokfestival niet misplaatst is, antwoordt Robert: "Metal heeft raakvlakken met de Stylus Phantasticus. Ook hier is de structuur vaak heel vrij en grillig en staat de emotionele boodschap centraal." In het geval van Metallica is de relatie met de klassieke muziek om nog meer redenen vrij duidelijk. Robert: "Voor het dubbelalbum S&M (1999) werkten ze samen met het San Francisco Symphony Orchestra, maar nog belangrijker is dat de bandleden van het eerste uur echte Bach-liefhebbers waren."Pieter-Jan Belder
Ook de drie musici van Fantasticus zijn Bach-liefhebbers pur sang. Pieter-Jan Belder bijvoorbeeld, die dit concert klavecinist Guillermo Brachetta vervangt, nam voor het label Brilliant alle klavecimbelwerken van Bach op. Robert Smith kijkt er naar uit om met hem samen te werken. "Als begeleider voegt hij echt iets toe aan het geheel van onze groep. Wat ik fijn vind is dat hij flexibel is in het continuospel. Bovendien vormt Pieter-Jan samen met onze violiste Rie Kimura een duo. Het publiek zal horen dat we aan elkaar gewaagd zijn!"
Laatst gewijzigd: 2018-11-13 14:29:54 · Gepubliceerd: 14 oktober 2018 - 173