4 september 2019 bijgewerkt: 8 maart 2023 Geschiedenis Bergen op Zoom, Noord-Brabant Aan het begin van de pittoreske Lievevrouwestraat zie je hem al opdoemen: de Gevangenpoort van Bergen op Zoom, het oudste gebouw van de stad. Bijna sierlijk, met verschillende kleuren baksteen, zwart-witte luiken en zelfs een trapgeveltje. Dat gezicht verandert als je onder de poort doorloopt en omkijkt. Hier grijze stenen, een paar kleine raampjes en twee robuuste ronde torens. Duidelijk een poort die ooit vijanden tegen moest houden. Samen met het middeleeuwse riool De Grebbe een interessant en vooral erg leuk een-tweetje voor een dagje uit. DagjeWeg.NL ging je voor.

Binnenstappen in de middeleeuwen

Een stenen trap stijgt op naar een openstaande deur in de Gevangenpoort. Binnen volgt nog een steile trap. Als je omhoog kijkt valt meteen een indrukwekkend en levensgroot schilderij op. Van de tweede trap stap je namelijk op het laatste stukje stadsmuur van Bergen op Zoom. Het schilderij laat zien hoe de muur ooit verder liep. Een man in middeleeuwse kleding staart je vanaf de fake stadsmuur met grote ogen aan. Een zware houten deur leidt naar een grote kamer met een enorme open haard. Alles ademt de sfeer van de middeleeuwen.

Vijand in aantocht? Kokend pek erover!

In de grote ruimte bedankt een gezin net de gids voor de leuke rondleiding die ze hebben gehad. Ook de twee opgeschoten tienerjongens zijn duidelijk enthousiast. Al snel blijkt waarom: het zijn de verhalen van de gids die de Gevangenpoort tot leven brengen. Van de grote kamer van de cipiers tot in de bovenste cel: hier is alles in de stijl van de middeleeuwen gehouden. Sober, zonder opsmuk. Er hangen bordjes, maar de gidsen weten zoveel meer te vertellen. Zoals over de zitjes onder de ramen, die je ook vaak in kastelen ziet. Eentje links, eentje rechts, zodat je tegenover elkaar kunt zitten. Niks zitjes, vertelt de gids. "Op de twee stenen banken werd een ijzeren rooster gelegd en daaronder maakten de soldaten een vuurtje. Om een ketel pek te verhitten die ze daarna kokendheet door het raam op de vijand goten." Wow, nooit geweten!

Tienermoeder achttien jaar opgesloten

De hele tocht is één grote ontdekking. Van de gootsteen in de cipierkamer waar het water uit de dakgoten in liep (huh, komt daar de naam gootsteen vandaan?) tot een grote kist met een kinderjasje uit de achttiende eeuw. Leuk om te zien hoe het duidelijk een aantal keren is opgelapt. De Gevangenpoort heeft nog een echte secreet: een stenen wc in een klein nisje waar een ton instaat om de ontlasting op te vangen. Die kon namelijk worden verkocht als mest. Er zijn tekeningetjes en letters die gevangenen in muren en een deur hebben gekrast, een kruisboog, zalfpotjes van een heks en een cel die zo sober is ingericht als vroeger, met alleen een matras, emmer en krukje met kaars erop.

In de Gevangenpoort zaten de gevangenen nooit lang. Ze waren hier om op hun vonnis te wachten of om hun roes uit te slapen. Behalve één: Josina. Wat volgt is een verhaal over een tienermeisje dat zwanger werd van een hoge militair en na de dood van haar baby opgesloten werd voor moord. Achttien jaar lang. Daarna ging ze het gekkenhuis in. Waarom? We zullen het nooit echt weten. De Gevangenpoort zit vol van dit soort boeiende en eigenlijk ook best gruwelijke verhalen. Even lekker griezelen en ook blij zijn dat er veel veranderd is sinds die tijd.

Enthousiaste kinderen

De kinderen die we tegenkomen zijn net zo enthousiast als de volwassenen. De verhalen zijn boeiend, de weetjes vaak grappig en er wordt gegniffeld om het schandmasker waarmee veroordeelden door Bergen op Zoom moesten lopen. De gids laat de bijbehorende ratel even flink ratelen. "Daarmee werd iedereen opgeroepen te komen kijken, want het was de bedoeling dat zoveel mogelijk mensen je schande zagen." Er hangt een groot elektrospel met spreekwoorden over het recht en de straffen van vroeger. Nog leuker is het om te horen waarom er smalle ramen in de vorm van een kruis tussen de gewone ramen zitten in de hoge torenkamers. Achter zo'n raam konden de boogschutters veilig hun pijlen afvuren en daarbij de boog goed omhoog, omlaag en naar links en rechts bewegen. Daarna mogen de kinderen zelf punten proberen te scoren met het kruisboogspel. Gaaf!

Middeleeuws riool in

Misschien nog ouder dan de Gevangenpoort is het middeleeuws riool De Grebbe. Op zaterdagen kun je je bezoek aan de Gevangenpoort combineren met een tocht door dit riool. De Grebbe was eerst een open kanaal, tot de markiezen in 1485 Het Markiezenhof wilden uitbreiden. Dat kon alleen als over De Grebbe een gewelf gebouwd werd. Na de markiezen volgden steeds meer bewoners dit voorbeeld en zo kwam de Grebbe ondergronds te liggen.

Via metalen deuren in de grond en een nauwe, steile trap kom je in het donkere en vochtige riool. In het licht van de lampen is goed te zien hoe het gewelf van allerlei verschillende bakstenen is gemaakt. Een duidelijk beeld dat de overwelving stukje bij beetje gebeurde. Dankzij de gidsen zie je dingen die je zelf niet zouden zijn opgevallen, zoals stukken van de oorspronkelijke kade en een deuk in de overkoepeling waarboven vroeger de smid jarenlang op zijn aambeeld hamerde. Soms kom je langs een gat waar vroeger het afval door werd gegooid. Gelukkig is De Grebbe nu relatief schoon. Het riool wordt alleen nog gebruikt om bij hevige regenbuien het water af te voeren.

Let op: in 2023 is De Grebbe gesloten vanwege onderhoud en een technische inspectie. Dit duurt waarschijnlijk het hele jaar.

Laatst gewijzigd: 2023-03-08 09:29:50 · Gepubliceerd: 2019-09-03 16:07:35 - 4751