archief oud artikel 14 oktober 2023 Geschiedenis Leiden, Zuid-Holland In het Rijksmuseum van Oudheden maak je een reis door een bijzondere tijd: het midden van de middeleeuwen. In de nieuwe familietentoonstelling Het Jaar 1000 kom je alles over die vrij onbekende periode te weten, toen een stukje wildernis aan zee veranderde in Nederland. En wij mochten een kijkje komen nemen! Reis mee naar een wereld met handgeschreven boeken, gouden schatten en de eerste kastelen.

Uiterste puntje van het Heilige Roomse Rijk

De tocht door familietentoonstelling Het Jaar 1000 begint meteen goed. Een continu draaiende film laat zien hoe mensen duizend jaar geleden leefden in dit afgelegen noordwestelijke puntje van het Heilige Roomse Rijk. En in de eerste vitrine zien we meteen topstukken: twee prachtig bewerkte reliekhoorns. Een grote van ivoor en een Vikingshoorn versierd met zilver. Ze zijn zo goed bewaard gebleven omdat in deze hoorns heilige relieken werden bewaard.

Reis door een veranderend landschap

Na dit goede begin stappen we de tiende eeuw in. We zien enkele archeologische vondsten en de resten van een oude boot. Op de muur is het landschap uit die tijd geprojecteerd, een wildernis achter de duinen. Hoe verder we reizen richting het jaar 1000, hoe meer dit landschap verandert. De eerste dijken verschijnen en de eerste polders worden veroverd op de zee. Vogels vliegen voorbij, een beer loopt langzaam door de velden, een hert kijkt verschrikt op. Dan komen er meer wegen en nederzettingen, tot de kerktorens oprijzen aan de horizon en er geen eland of beer meer te bekennen is. Als het jaar 1000 om de hoek ligt, is de wildernis veranderd in het onmiskenbare cultuurlandschap van Nederland.

De gouden schat van Hoogwoud

We komen op onze reis langs piepkleine muntjes, die gelukkig groot op de muur worden geprojecteerd. Zo zien we goed hoe mooi ze vaak versierd zijn. We bewonderen zwaarden, enorme kruiken en zilveren versieringen voor riemen. Kinderen kunnen letterlijk op speurtocht door de expositie. Jonge kinderen zoeken naar nog niet opgegraven archeologische vondsten en oudere kinderen gaan op expeditie met een dagboek. Spannend! Maar wij duiken zelf overal op af en ontdekken onder andere een deel van de goudschat, die eerder dit jaar werd gevonden bij Hoogwoud. Wauw! Als je in de middeleeuwen dit soort gouden oorhangers droeg, dan wisten ze overal in de wereld meteen: daar loopt een belangrijke vrouw.

Tussen scherven en topstukken

We komen ook veel 'gewone' voorwerpen tegen voor dagelijks gebruik. Dankzij al deze archeologische schatten is het best goed bekend hoe de mensen hier duizend jaar geleden leefden en wij kunnen dat nu ook met eigen ogen zien! Kijk die leren schoenen eens. En die ruitersporen. Dat nagemaakte bed, hoe zou dat liggen? Naambordjes aan het plafond vertellen waar al deze overblijfselen gevonden zijn. We lezen dat de bevolking in deze tijd ook flink groeide - tot wel 250.000 mensen. Wacht... dat was toen veel? Nu hebben we steden met meer bewoners!

Botjes kostbaarder dan goud

We stappen in een ruimte die De Schatkamer heet. Huh, waarom ligt de goudschat van Hoogwoud niet hier? Al snel blijkt dat in de tiende eeuw iets anders veel en veel meer waard was dan goud of zilver: botjes. Niet zomaar botjes, het gaat om de overblijfselen van apostelen en heiligen. Deze relieken waren nodig om een kerk of klooster te stichten en pelgrims kwamen van heinde en ver om bij ze om hulp te bidden. Ook de boeken met religieuze teksten werden gekoesterd en geëerd en waren daarom vaak echte kunststukjes: van buiten bekleed met juwelen, van binnen versierd met bladgoud en prachtige schilderingen.

Game! Wie bereikt de keizer?

Een heel ander soort hoogtepunt komt direct na de Schatkamer: een enorme game die je bedient met je lichaam door te springen, loopbewegingen te maken en in elkaar te duiken. Of als je in een rolstoel zit door je armen op de juiste manier te bewegen. Doel van de game is om de keizer en keizerin van het Heilige Roomse Rijk te bereiken. Daarvoor moet je eerst door de bewaakte poort in hun paleis of palts komen en vervolgens henzelf bereiken. Dat betekent springen over hindernissen, op tijd wegduiken om langs wachters te sluipen en al rennend de mensen en kraampjes op een markt ontwijken. Wie weet lukt het je, ons in elk geval niet. Ja, dit spel is leuk voor jong en oud!

Powerkoppel van de tiende eeuw

Keizer Otto II en keizerin Theophanu, een Byzantijnse prinses uit Constantinopel, waren hét powerkoppel uit de tiende eeuw. Zij bestuurden het Heilige Roomse Rijk tot in de verste hoeken. Als ze een deel van hun rijk bezochten, verbleven ze daar in een van hun paltsen. Een palts is niet hetzelfde als een kasteel, maar meer een versterkt paleisje. Fun fact: hun lievelingspalts was Het Valkhof in Nijmegen. Theophanu is tegenwoordig als 'de prinses uit het oosten' de bekendste van de twee. Zij trouwde met de keizer toen ze nog maar 12 was en na zijn plotselinge dood in 983 werd ze de regentes van haar zoontje keizer Otto III. Jarenlang gold zij als de machtigste vrouw van West-Europa.

Invloeden uit de hele wereld

Het laatste deel van familietentoonstelling Het Jaar 1000 kijkt naar wat er gebeurde in de rest van de wereld. Met extra aandacht voor het rijke Byzantium waar de keizerin vandaan kwam en natuurlijk voor Rome. In die tijd dé place to be omdat daar de hoogste christelijke macht zetelt, de Paus. Ook dit deel van de expositie is gevuld met topstukken. En geeft goed aan hoeveel contact er onderling was tussen de verschillende delen van de wereld, ook Nederland. Zo kende de high society van toen elkaar goed en gingen ze geregeld bij elkaar op bezoek.

Het eerste zakhorloge

Via al die contacten over de hele wereld komen in de tiende en elfde eeuw ook de nieuwste ideeën van die tijd naar Nederland. En dat is niet niks. Het schaakspel bereikt ons landje, maar ook de Arabische cijfers inclusief de nul die zorgen voor een hele andere manier van rekenen. Plus een echte topper: het astrolabium. Hiermee kun je aan de hand van de sterrenhemel de tijd bepalen én je plek op aarde. Eigenlijk een gps, horloge en kompas in één. Toen al, in die in Nederland vaak vergeten middelste middeleeuwen!

Het einde der tijden?

En dan bereiken we bijna het jaar 1000. De christenen in die tijd geloofden dat het millennium de apocalyps zou brengen. Kometen, een zonsverduistering, een vuurrode lucht, alles wat afweek werd beschouwd als een teken voor het einde der tijden. De expositie eindigt met al die voortekenen geprojecteerd op schermen voor en boven ons, compleet met geluidseffecten. Hé, daar gaat een komeet! Via een poort stappen we toch dapper het jaar 1000 in. Gelukkig, geen apocalyps te bekennen. Hoewel, gelukkig? Veel christenen uit die tijd waren best teleurgesteld. Zij hadden wel zin in de komst van het Hemelrijk op aarde na de apocalyps en ja, dat ging dus ook niet door.

Deze expositie vult een belangrijk gat

Als we de tentoonstelling uitlopen vragen we ons vooral af: waarom was er niet eerder echt aandacht voor het midden van de middeleeuwen, waarin zo ontzettend veel gebeurde? En springt de Canon van Nederland direct van Karel de Grote (rond 800) naar de oudste tekst in het Nederlands van net voor de twaalfde eeuw? Goed dat dit zwarte gat nu opgevuld wordt door deze indrukwekkende tentoonstelling van het Rijksmuseum van Oudheden.

Laatst gewijzigd: 2024-03-18 13:33:47 · Gepubliceerd: 14 oktober 2023 - 1950